Criminaliteitsontwikkeling

Totale criminaliteit neemt fors af in 2020, met name traditionele criminaliteit

In 2020 neemt de totale criminaliteit af met 10%. Een jaar eerder (2019) zagen we dat de totale criminaliteit na een jarenlange daling voor het eerst weer (licht) toenam, maar in 2020 laten veel vormen van (traditionele) criminaliteit een daling zien. Zo daalt het aantal autokraken in Utrecht met 18% en de woninginbraken met ruim 10%. Beide delicten laten al jaren op rij een afname zien. Over het hele jaar bezien geldt voor beide vormen van criminaliteit dat het aantal incidenten vooral in het voorjaar (maart tot en met mei) en in het laatste kwartaal van 2020 lager is dan in 2019. Het aantal fietsendiefstallen en het aantal winkeldiefstallen dalen beide met 4%. Opvallend hierbij is dat het aantal fietsdiefstallen in het najaar (september tot en met november) juist hoger ligt dan in 2019. Het aantal geweldsmisdrijven neemt in 2020 met 6% af, waarbij het jaarbeeld een afwijkend verloop laat zien ten opzichte van 2019 en ten opzichte van andere delicten. Het aantal geweldsmisdrijven verloopt namelijk vrij stabiel over het jaar en ligt voor vrijwel alle maanden (behalve augustus en september) onder het aantal van 2019. Ook het aantal door de politie geregistreerde misdrijven met huiselijk geweld ligt in vrijwel alle maanden lager dan het jaar ervoor, behalve in augustus en oktober. In augustus is het aantal registraties zelfs bijna twee keer zo hoog. Bij hulpverleners bestaat de vrees dat kwetsbare gezinnen door de lockdown niet goed in beeld zijn bij de hulpverlening. Cijfers van Veilig Thuis laten zien dat het aantal ontvangen meldingen van huiselijk geweld en/of kindermishandeling in Utrecht, Amsterdam en Den Haag in de eerste helft van 2020 hoger is dan in de eerste helft van 2019. Landelijk gezien is het omgekeerde het geval (aantal meldingen in eerste helft 2020 zijn lager dan in de eerste helft 2019, bron CBS).

Regionaal en landelijk eveneens daling totale criminaliteit

Ook landelijk (-1%) en in de regio Midden-Nederland (-3%) daalt de totale criminaliteit in 2020, hoewel niet zo sterk als in de gemeente Utrecht (-10%). Opvallend is dat het aantal woninginbraken in de regio Midden-Nederland sterker daalt dan in Utrecht (-17% ten opzichte van -10% in Utrecht). Het aantal geweldsmisdrijven daalt regionaal met 4%, wat vergelijkbaar is met Utrecht (-6%). Het door de politie geregistreerde huiselijk geweld daalt regionaal minder sterk (-9%) dan in Utrecht (-16%). Andere opvallende dalers in de regio zijn autokraak (-16%), zakkenrollen (-42%) en bedrijfsinbraken (-11%). Bij deze vormen van criminaliteit wijkt de ontwikkeling weinig af van die in Utrecht.

Fraude en cybercrime nemen toe

Een aantal delicten laat in 2020 een toename zien. Dit zijn de niet-traditionele delicten als cybercrime en (online) fraude. Cybercrime - waaronder hacks, DDos aanvallen, aanvallen met randsomware of virussen - verdubbelt bijna in 2020 (+93%). Over vrijwel alle maanden ligt het aantal gevallen van cybercrime hoger dan het jaar ervoor, met een piek in mei. Ook fraude met online handel (+11%) en identiteitsfraude (+74%) laten een toename zien. Het totaal aantal fraudegevallen stijgt in 2020 met 35%.

Landelijk en regionaal gezien groeien fraude en cybercrime harder dan in Utrecht. Binnen de G4 kent Utrecht het laagste groeipercentage cybercrime. Amsterdam heeft wat dit betreft de grootste groei (circa 150%). Als we kijken naar de ontwikkeling van de totale fraude dan liggen de groeipercentages dichter bij elkaar: Amsterdam scoort het laagst (25% groei) en Utrecht het hoogst (35% groei).

Door de coronamaatregelen zijn mensen nog meer gebruik gaan maken van digitale middelen, voor werk, sociale contacten en aankopen. Met deze digitale stap voorwaarts neemt ook de kwetsbaarheid toe. Aan de leden van het Utrechtse Bewonerspanel zijn in juni 2020 drie stellingen voorgelegd over de veiligheid van online apps of programma's. 84% van de panelleden geeft aan zich bewust te zijn van de risico's die samenhangen met het gebruik van sommige online chat- en vergadertoepassingen. Ruim de helft (55%) van de panelleden checkt voordat zij een programma of app installeren of er op een veilige manier wordt omgegaan met persoonlijke gegevens (zoals naam, e-mailadres en wachtwoord). Driekwart zegt geen programma's of apps te gebruiken waarvan zij de privacy niet vertrouwen.

Ondermijning: crisis biedt voedingsbodem voor (drugs-)criminaliteit

De veiligheid en leefbaarheid in wijken staan onder druk door ontwrichtende effecten van ondermijnende (drugs-)criminaliteit. Op economisch en maatschappelijk gebied zorgt de  coronacrisis voor verslechterde omstandigheden voor sociaal kwetsbaren en voor ondernemers. Dit biedt een grotere voedingsbodem voor (drugs-)criminaliteit, waarbij inwoners en bedrijven met schulden en kwetsbare jongeren een relatief gemakkelijk doelwit vormen. In Utrecht nam de handel in harddrugs toe met 19% (12 geregistreerde gevallen). Per saldo nam de geregistreerde drugscriminaliteit - waaronder bezit, productie en handel van/in softdrugs en harddrugs - met 12% af in 2020. Dit komt vooral door een afname van het geregistreerde drugsbezit (harddrugs minus 20% en softdrugs minus 35%). Drugscriminaliteit omvat meer dan alleen productie, bezit en handel. Andere, aan drugscriminaliteit gerelateerde misdrijven, zijn bijvoorbeeld witwaspraktijken of plofkraken. Daarnaast ronselen drugscriminelen regelmatig mensen om hen in te zetten in hun netwerk. Dit zijn vaak kwetsbare en/of jonge mensen.

Polarisatie: groeiende onrust

In 2020 valt de groeiende onrust en onvrede onder (groepen) mensen op. Zo is er gaandeweg het jaar minder maatschappelijk draagvlak voor de coronamaatregelen, wat landelijk en ook in Utrecht uitmondt in rellen en demonstraties. Maatschappelijke onvrede en onrust leveren groeiende problematiek op voor de openbare orde en veiligheid in de stad. Het zorgt bovendien voor versterking van polarisatie. Onder invloed van de coronacrisis steken andere vormen van polarisering en radicalisering de kop op. De aandacht voor complottheorieën groeit. Bij protesten tegen overheidsbeleid of het oproepen daartoe worden antidemocratische middelen toegepast, zoals (online) opruiing en oproepen tot protesten. De voedingsbodem voor radicalisering neemt toe en het gebruik van sociale media werkt hierbij als een katalysator. In de tweede helft van 2020 komen er in Utrecht 67 signalen van radicalisering binnen, dat is bijna een verdubbeling in vergelijking met halfjaarlijkse periodes ervoor.

Meer demonstraties in 2020

In 2020 zijn vooral het aantal demonstraties opvallend. Dat aantal verdubbelde, van 221 in 2019 naar 445 in 2020, waarvan 47 coronagerelateerd. In de periode van de avondklokrellen (januari 2021) heeft het Peil.nl in opdracht van het stadsbestuur een flitspeiling gedaan, waaraan 330 Utrechters deelnamen. Uit deze peiling blijkt dat bijna driekwart (73%) van de Utrechtse deelnemers begrip heeft voor de frustratie rondom de coronabeperkingen en avondklok. Dit is een hoger aandeel dan in Rotterdam (61%) en Den Haag (57%). Op het niveau van de vier grootste steden is het begrip ook hoger bij jongvolwassenen (t/m 34 jaar).