Toerisme

Verblijfstoerisme hard getroffen door coronacrisis: licht herstel in zomerperiode, daling hotelgasten- en overnachtingen in najaar

Volgens de Wereld Toerisme Organisatie is het toerisme in de eerste tien maanden van 2020 teruggevallen naar het niveau van 1990 (op basis van het aantal internationale aankomsten). Volgens het NBTC (Nederlands Bureau voor Toerisme & Congressen) is het herstel van de toeristische sector onzeker en onder andere afhankelijk van de bestrijding van het virus, de ontdekking van mutaties en de lockdowns waar veel Europese landen zich momenteel in bevinden. 

Het verblijfstoerisme in Utrecht is hard getroffen door de coronacrisis. Zowel het aantal hotelgasten als -overnachtingen nam sterk af in vergelijking met voorgaande jaren. Het aantal hotelgasten (306.000 in 2020) is in vergelijking met 2019 met 32% afgenomen. Dit heeft te maken met de coronamaatregelen en de bijbehorende reisbeperkingen voor buitenlandse reizigers. De eerste twee maanden van 2020 begonnen met meer hotelgasten dan in januari en februari 2019. Zowel het aantal Nederlandse als buitenlandse gasten steeg. Vanaf de intelligente lockdown in maart 2020 nam dit sterk af. De maand april was een absoluut dieptepunt met een afname van 94% (32.000 hotelgasten in 2019 tegenover 2.000 in 2020). In de maanden juli en augustus trok dit wat aan: waarschijnlijk door een combinatie van de zomervakantie en soepelere maatregelen. Na deze zomerperiode daalde het aantal hotelgasten weer. Dit zien we duidelijk terug in de cijfers van kwartaal vier. 

Vanaf 2017 was het aantal hotelgasten in Utrecht nagenoeg stabiel (tot aan de uitbraak van het coronavirus). Tussen 2016 en 2017 steeg het aantal hotelgasten nog fors: van 353.000 naar 460.000 hotelgasten. 

De gevolgen van de coronamaatregelen zijn ook duidelijk terug te zien in de hoeveelheid buitenlandse hotelgasten. Ruim de helft (53%) van de hotelgasten kwam in 2019 uit het buitenland. Dit aandeel was sinds 2016 nagenoeg stabiel. Vanwege de eerdergenoemde reisbeperkingen is het aantal buitenlandse reizigers sterk gedaald: in 2020 gaat het om 28% van de hotelgasten. Het aandeel Nederlandse hotelgasten nam juist toe van 47% in 2019 naar 72% in 2020. Het absolute aantal gasten uit Nederland nam ook toe in vergelijking met 2019: van 211.000 naar 220.000 hotelgasten. 

Ook het aantal overnachtingen in hotels is in 2020 (474.000) afgenomen in vergelijking met 2019. Het gaat om een daling van 37%. Hiervoor steeg dit aantal nog van 533.000 overnachtingen in 2016 naar 752.000 in 2019. Door de reisbeperkingen zien we een afname van het aandeel overnachtingen door buitenlandse reizigers (56% in 2019 en 33% in 2020). De maand april was het dieptepunt qua aantal hotelovernachtingen, met een afname van 93% in vergelijking met 2019. In de zomerperiode zien we herstel met vergelijkbare overnachtingscijfers als in 2019, maar in het najaar is het aantal overnachtingen weer fors lager.

 
Het verblijf van personen die voor een zakelijke reis naar Utrecht komen, is in het voorjaar (april en mei) van 2020 bijna geheel stilgevallen. Dit heeft onder andere te maken met de afgelasting van zakelijke bijeenkomsten en gestelde reisbeperkingen. In 2020 is het aandeel zakelijke overnachtingen (34%) lager dan in 2019 (57%). De zakelijke markt bestaat in 2020 vooral uit Nederlanders.

In Utrecht zijn in september 2020 ruim 22.000 personen werkzaam in toeristisch-recreatieve branches. In 2019 was dit aantal nagenoeg gelijk. Tussen 2017 en 2018 steeg het aantal werkzame personen in deze branches met ruim 1.700 personen (van 18.739 naar 20.532 werkzame personen). Een vergelijkbare toename zagen we tussen 2018 en 2019.

Volgens NBTC-NIPO kwamen in 2020 zo'n 2.101.000 unieke toeristische bezoekers uit Nederland naar Utrecht. Zij brengen gemiddeld 3,6 bezoeken per jaar aan Utrecht. Dit aantal is afgenomen ten opzichte van 2019 (2.957.000), waarschijnlijk door het effect van de coronacrisis en de maatregelen om het coronavirus te bestrijden. Deze bezoekers komen voor ontspanning en/of plezier in de vrije tijd naar de stad. Bezoeken aan de eigen woonplaats, aan familie/vrienden of zakelijke redenen worden hierbij buiten beschouwing gelaten. Van de 26 steden in het onderzoek worden alleen Amsterdam en Den Haag (inclusief Kijkduin en Scheveningen) vaker bezocht. Het gaat in deze steden respectievelijk om 2.563.000 (Amsterdam) en 2.115.000 (Den Haag) bezoekers. In Rotterdam is het aantal bezoekers vergelijkbaar met Utrecht (1.919.000). Ongeveer een op de vijf bezoekers aan Utrecht (19%) komt uit de provincie Utrecht. 

Bezettingsgraad Utrechtse hotels sterk gedaald na intelligente lockdown, herstel in zomerperiode

Vanaf maart 2020 nam de gemiddelde bezettingsgraad (op basis van hotelkamers) sterk af door de intelligente lockdown. In februari was de bezettingsgraad 62%, maar in maart daalde dit naar 29%. De maand april was het dieptepunt met een bezettingsgraad van 8%. In de zomerperiode nam de bezettingsgraad in Utrechtse hotels weer toe met als ‘hoogtepunt’ de maand augustus (bezettingsgraad van 48%). Vanaf september neemt de bezettingsgraad weer af. Hierbij moet opgemerkt worden dat het per maand verschilt hoeveel accommodaties in deze cijfers opgenomen zijn, er sluiten steeds meer hotels aan bij VisitorData. VisitorData verzamelt data over overnachtingstoerisme in verschillende gemeenten, waarbij gebruik wordt gemaakt van het digitaal nachtregister van hotels. De nachtregisters worden automatisch uitgelezen, waardoor de cijfers actueel zijn. Eind 2020 heeft bijna 70% van de hotelovernachtingscapaciteit in Utrecht zich aangesloten bij VisitorData. Accommodaties worden niet in de cijfers opgenomen als zij in een maand tijd geen gasten ontvangen. Ook waren in sommige maanden, zoals in het voorjaar van 2020, veel hotels gesloten.

Afname aantal overnachtingen in Airbnb’s door coronacrisis

In Utrecht vond in 2019 naar schatting 29% van de toeristische overnachtingen plaats in een Airbnb*. Dit aandeel is groot vergeleken met de andere grote steden en Maastricht: zo’n 20% in Den Haag, zo’n 15% in Rotterdam en zo’n 5% in Maastricht. Amsterdam is in deze vergelijking buiten beschouwing gelaten omdat het met afstand de belangrijkste toeristische bestemming van Nederland is. Deze steden hebben allemaal een grotere formele accommodatiesector (bijvoorbeeld hotels, pensions, bed & breakfasts) dan Utrecht. Na 2019 is het aantal nieuwe hotelkamers in Utrecht behoorlijk gegroeid.

Tussen 2016 en 2017 steeg het aantal overnachtingen en reserveringen in Airbnb’s in Utrecht fors (ongeveer een verdubbeling). Sinds 2017 is dit aan het stabiliseren met in 2018 een lichte afname van het aantal actieve aanbieders. In 2018 zijn er 163.000 nachten gereserveerd in Airbnb’s (2017: 160.000) en hebben er in totaal tussen de 285.000 en 315.000 toeristische overnachtingen plaatsgevonden (2017: 270.000-300.000). Het jaar 2019 is bijzonder omdat het aantal gereserveerde nachten in Airbnb’s voor het eerst wat minder snel toenam in vergelijking met het aantal toeristische overnachtingen in hotels. Het aantal gereserveerde nachten in Airbnb’s steeg met 4% (naar 169.000 nachten). In hotels steeg dit aantal met 9% naar 752.000 nachten. In 2019 hebben er tussen de 290.000 en 320.000 overnachtingen plaatsgevonden in Airbnb’s. Dit aantal is vergelijkbaar met 2018. Voor het eerst sinds het begin van de monitoring lijkt het marktaandeel van Airbnb’s iets af te nemen in de gemeente Utrecht. De ontwikkelingen sinds de uitbraak van het coronavirus worden beschreven in het vervolg van deze paragraaf.

Eerder zagen we de drastische afname van het aantal hotelovernachtingen en hotelgasten, het lichte herstel in de zomermaanden en daling in het najaar van 2020. Hoewel de coronacrisis ook invloed heeft op de toeristische verhuur van woonruimte is dit niet in dezelfde mate het geval als bij de hotels. In april 2020 werden 58% minder nachten in Airbnb’s gereserveerd dan in april 2019. Voor de hotelsector was april 2020 het dieptepunt in het aantal overnachtingen, met een afname van 93%. De cijfers over Airbnb zijn momenteel tot en met juni 2020 beschikbaar. Er is dus geen informatie beschikbaar over de actuele situatie. Uit de cijfers die wel beschikbaar zijn, blijkt dat het aantal gereserveerde nachten in Airbnb’s in ieder geval tot en met juni 2020 is gedaald. In juni werden 5.360 nachten gereserveerd, 65% minder dan in juni 2019. Dit is vergelijkbaar met de afname van het aantal hotelovernachtingen in deze maand (68%). Airbnb’s in de provincie Utrecht lijken zich sneller te herstellen dan in de gemeente Utrecht. Dit lijkt overeen te komen met het wereldwijde patroon.

De verschillende ontwikkelingen tussen de hotelsector en de toeristische verhuur van woonruimte kunnen praktisch en methodisch worden verklaard: hotels gingen dicht, maar Airbnb’s konden openblijven. In de zomerperiode waren juist minder Airbnb’s beschikbaar omdat verhuurders zelf niet thuis waren. Daarnaast zijn de cijfers gebaseerd op verschillende bronnen met verschillende methoden. Dit heeft zeer waarschijnlijk effect op de gepresenteerde cijfers. Het is echter niet ondenkbaar dat toeristische verhuur van woonruimte gewoon is doorgegaan, bijvoorbeeld omdat er behoefte was aan tijdelijke accommodaties. Deze cijfers over Airbnb dienen daarom vooral ter illustratie en geven een indruk van de effecten van corona op de particuliere vakantieverhuursector.

* Deze monitor van de Universiteit Utrecht gaat alleen over Airbnb: het grootste maar niet het enige woningverhuurplatform in Utrecht. Er zijn ook andere aanbieders zoals Wimdu en HomeAway. De data is afkomstig van AirDNA. AirDNA verzamelt haar data door de website van Airbnb dagelijks te ‘bevragen’ met een zogenaamde ‘scraper’. Gegevens wijken volgens verschillende onderzoeken maximaal 10% af van de werkelijke situatie.

Airbnb’s geconcentreerd in of rondom historische binnenstad

De meeste Airbnb’s bevinden zich in of rondom de historische binnenstad. Het aantal accommodaties in deze ‘topwijken’ neemt wat af en Lombok is juist bezig met een opmars. Ook in Leidsche Rijn zijn steeds meer Airbnb’s te vinden. In 2019 waren er 2.166 actieve Airbnb’s in Utrecht en dit aantal daalt sinds 2017 langzaam. De top drie van de buurten met de meeste actieve Airbnb’s ziet er als volgt uit: 1. Wittevrouwen (90) 2. Domplein, Neude, Janskerkhof (85) en 3. Nieuw Engeland, Th. A. Kempisplantsoen e.o. (77). In totaal is ongeveer 16% van de actieve Airbnb’s gelegen in de buurten binnen de singels, dat is drie procentpunt minder dan in de vorige editie. 

Bijna één op de acht (12%) Utrechters geeft in 2019 aan last (soms of vaak) te hebben van tijdelijke verhuur van woningen aan toeristen in hun buurt. In vergelijking met 2018 is dit aandeel stabiel. Deze verhuur is breder dan Airbnb, overlast kan ook door andere vormen van tijdelijke verhuur komen. In de Inwonersenquête van de gemeente Utrecht wordt gevraagd naar overlast van tijdelijke verhuur van woningen aan toeristen. Deze enquête houden we elke twee jaar. In 2022 zijn voor deze indicator nieuwe cijfers beschikbaar. Inwoners van de Binnenstad ervaren de meeste overlast: 9% heeft vaak last van en 22% soms. In Vleuten-De Meern, Leidsche Rijn en Zuid ervaren inwoners de minste overlast. Het aandeel inwoners in deze wijken dat (bijna) nooit overlast ervaart, bedraagt meer dan 90%. Jaarlijks komen bij de gemeente Utrecht slechts enkele klachten binnen over toeristische verhuur van woonruimte. Uit het Bezoekersonderzoek 2017-2018 blijkt dat 84% van de respondenten die in de gemeente Utrecht wonen, werken en/of studeren, toerisme goed voor de stad vindt. Ook blijkt dat 41% groei van toerisme wenselijk vindt. Verder vindt 29% van de respondenten groei niet wenselijk en staat 30% hier neutraal in. 

Een derde van panelleden verwacht na opheffen van coronamaatregelen minder vaak met vliegtuig te reizen

In het Bewonerspanel van de gemeente Utrecht is in februari 2021 een (vierde) peiling gehouden over de gevolgen van het coronavirus. Hierbij is gevraagd naar de toekomstverwachting van panelleden nadat alle coronamaatregelen weer zijn opgeheven.

De meerderheid (60%) van de panelleden verwacht dat zij even vaak een dagje uitgaan of op vakantie gaan in eigen land als voor de intelligente lockdown. Ongeveer een derde van de panelleden verwacht dit juist vaker te gaan doen. Wat betreft het reizen met het vliegtuig (voor werk of vakantie) verwacht een derde van de panelleden minder vaak met het vliegtuig te reizen dan voorheen. 39% van de panelleden denkt dat zij dit na het opheffen van de maatregelen even vaak blijven doen. Uit de eerste meting van de Vakantie Sentiment Monitor (2021) van het NBTC blijkt dat de behoefte om op vakantie te gaan onverminderd groot blijft. Ook blijkt uit dit onderzoek dat ruim de helft van de Nederlanders en inwoners van onze buurlanden met vakantieplannen hoopt in 2021 hun vakantie elders in Europa door te kunnen brengen. 

Toeristische druk op Utrecht relatief laag in vergelijking met andere grote steden

De toeristische druk kan op twee manieren worden uitgedrukt: (1) door het gemiddeld aantal overnachtingen per dag per km² en (2) het gemiddeld aantal overnachtingen per dag per 100 inwoners. Per km² zijn er in Utrecht in 2019 gemiddeld 22 overnachtingen in hotels per dag, een stuk lager dan Amsterdam (304 overnachtingen). De toeristische druk is hiermee het laagste van de vier grote steden en Maastricht en het meest vergelijkbaar met Rotterdam (26 overnachtingen). Ook wat betreft het aantal overnachtingen per 100 inwoners is de toeristische druk op Utrecht het laagst (0,6 overnachting). Ten opzichte van 2018 is de toeristische druk op Utrecht in 2019 nagenoeg stabiel. In deze cijfers zijn de effecten van de maatregelen rondom het coronavirus nog niet zichtbaar. De cijfers over 2020 worden opgenomen in de volgende Utrecht Monitor.