Samenvatting

  • Met de meeste Utrechtse kinderen en jongeren gaat het goed
  • Tijdens corona zijn er ongunstige ontwikkelingen in mentale gezondheid en de sociale omgeving van de Utrechtse jeugd
  • Wisselend beeld voor leefstijl tijdens corona
  • Literatuuronderzoek: Negatieve impact van corona op jeugd, maar lange termijneffecten nog onduidelijk
  • Ongeveer 2.500 jonge Utrechtse kinderen groeien op in een gezin in een kwetsbare situatie
  • Gezondheidsverschillen bestaan al op jonge leeftijd en nemen toe naarmate kinderen ouder worden.
  • Lichte stijging in vaccinatiegraad onder 2- en 14-jarigen, lichte daling onder 5- en 10-jarigen

Kerncijfers

 20172018201920202021
% basisschoolleerlingen (groep 7 en 8) met goed ervaren gezondheid90-90-90
% basisschoolleerlingen (groep 7 en 8) dat zich meestal (heel) gelukkig voelt--89-83
% basisschoolleerlingen (groep 7 en 8) dat voldoende (minimaal 9 uur per nacht) slaapt93-89-85
% basisschoolleerlingen (groep 7 en 8) met verhoogd risico op psychosociale problemen13-12-17
% basisschoolleerlingen (groep 7 en 8) dat wel eens gepest wordt op internet of sociale media--5-9
% basisschoolleerlingen (groep 7 en 8) dat zich (heel) veel zorgen over de toekomst maakt--10-14
% VO-leerlingen (2e en 4e klas) met goed ervaren gezondheid--87-86
% VO-leerlingen (2e en 4e klas) dat zich meestal (heel) gelukkig voelt--87-81
% VO-leerlingen (2e en 4e klas) dat alcohol heeft gedronken in de afgelopen vier weken--15-19
% VO-leerlingen (2e en 4e klas) dat wel eens heeft gerookt--6-6
% VO-leerlingen (2e en 4e klas) dat zich vaak gestrest voelt--48-46
% VO-leerlingen (2e en 4e klas) dat ernstig eenzaam is--7-11

* De Gezondheidsmonitor Jeugd is in 2019 voor het eerst afgenomen in Utrecht en zal elke vier jaar uitgevoerd worden. In 2021 is een extra meting uitgevoerd vanwege de coronacrisis.
Bron: Jeugdmonitor Utrecht en Gezondheidsmonitor Jeugd, gemeente Utrecht

Met de meeste Utrechtse kinderen en jongeren gaat het goed

90% van de basisschoolleerlingen in groep 7 en 8 en 86% van de jongeren in klas 2 en 4 van het voorgezet onderwijs voelt zich gezond. Dit is vergelijkbaar met voor de coronacrisis. Ruim acht op de tien kinderen zijn meestal gelukkig en bijna negen op de tien jongeren zijn voldoende weerbaar. Ook uit kwalitatief onderzoek (april 2021) onder Utrechtse kinderen uit groep 7 en jongeren uit klas 2 en 3 blijkt dat het over het algemeen goed met hen gaat en ze perspectief zien ondanks het gemis van uitjes en sociale contacten.

Ik voel me goed, kan altijd beter maar alles is veranderd door corona. Ik zou nu eigenlijk met vriendinnen kunnen zijn maar door de omstandigheden lukt dit niet. Dit maakt mij elke dag verdrietiger maar ik probeer er het beste van te maken.

Ik breng veel meer tijd binnen en digitaal door dan daarvoor. Als ik dan terugkijk op mijn dag, dan word ik daar helemaal niet blij van, of op het moment zelf word ik er ook al niet blij van. Maar nu wordt het warmer dus hoop ik veel meer tijd buiten door te brengen.

Tijdens corona zijn er ongunstige ontwikkelingen in mentale gezondheid en de sociale omgeving van de Utrechtse jeugd

Tijdens corona (najaar 2021 vergeleken met najaar 2019) is er bij kinderen in groep 7 en 8 een toename in mentale problemen. Zij hebben bijvoorbeeld vaker een verhoogd risico op psychosociale problemen (12% in 2019 naar 17% in 2021), vaker faalangstige gevoelens (14% naar 18%) en voelen zich vaker gestrest (25% naar 29%). Ook voelen minder kinderen zich gelukkig (89% naar 83%) en hebben zij vaker zorgen over de toekomst (10% naar 14%). Net als kinderen hebben jongeren tijdens de coronacrisis vaker een verhoogd risico op psychosociale problemen (11% naar 14%) en voelen zich minder vaak gelukkig (87% naar 81%). Er is geen verandering in hoe gestrest of weerbaar jongeren zich voelen. In een kwalitatief onderzoek onder jongeren uit klas 2 en 3 in april 2021 geven zij aan dat meer aandacht nodig is voor psychische gezondheid onder leeftijdsgenoten en de invloed van corona daarop.

Ook in de sociale omgeving van de Utrechtse jeugd zijn er verschillende ongunstige ontwikkelingen tijdens corona. Jongeren voelen zich vaker ernstig eenzaam (7% naar 11%) en hebben minder vaak het gevoel dat hun ouders hen begrijpen (86% naar 81%). Zowel jongeren als kinderen geven (iets) vaker aan dat ze digitaal gepest worden (jongeren: 5% naar 7%; kinderen: 5% naar 9%). Voor kinderen kan dit te maken hebben met het toegenomen beeldschermgebruik. Tot slot hebben kinderen vaker een lage score voor welbevinden op school (26% naar 30%). Toch hebben de meeste kinderen en jongeren positieve sociale ervaringen.

Wisselend beeld voor leefstijl tijdens corona

Ondanks dat minder kinderen elke week bij een sportvereniging sporten (84% naar 81%), voldoen ze nog net zo vaak aan de beweegnorm. Jongeren zijn vaker gaan sporten buiten de sportvereniging om (67% naar 71%). Ongunstig is dat kinderen vaker langer dan twee uur per dag een beeldscherm gebruiken (32% naar 38%) en meer jongeren moeite hebben om hun gebruik van sociale media onder controle te houden (9% naar 12%). Jongeren hebben vaker in de afgelopen vier weken alcohol gedronken (15% naar 19%), terwijl kinderen tussen 2017 en 2021 juist minder vaak wel eens alcohol hebben gedronken (20% naar 16%). Er is geen verandering in roken. De ongunstige ontwikkeling dat kinderen minder vaak negen uur per nacht slapen, begon voor de coronacrisis en heeft doorgezet (93% in 2017 naar 85% in 2021).

Literatuuronderzoek: Negatieve impact van corona op jeugd, maar lange termijneffecten nog onduidelijk

Het Nederlands Jeugdinstituut concludeert op basis van een grootschalig literatuuronderzoek naar de gevolgen van de pandemie voor de Nederlandse jeugd in de periode maart 2020 tot en met maart 2021 dat het met de meeste kinderen en jongeren goed gaat. Zij geven hun leven een ruime voldoende. Tegelijkertijd lijkt het mentaal welbevinden van kinderen en jongeren negatief beïnvloed. Hoe langer de coronacrisis duurt, hoe meer het mentaal welbevinden van jongeren (met en zonder al bestaande mentale klachten) onder druk lijkt te staan. Er zijn ook negatieve ontwikkelingen in bijvoorbeeld leefstijl (bewegen en beeldschermgebruik) en sociale contacten (gemis van vrienden en familie). Deze ongunstige ontwikkelingen zijn een logische reactie op een uitzonderlijke situatie. In april 2021 zijn er vooral zorgen over kinderen en jongeren in een kwetsbare situatie, maar is de verwachting dat de meeste jeugd na de crisis zal terugveren. In februari 2022 verwacht de Gezondheidsraad dat de mentale klachten bij een deel van de jeugd waarschijnlijk van voorbijgaande aard zijn. Bij een nog onbekend deel bestaat de kans dat de klachten lang aanhouden, omdat sommige risicofactoren zijn versterkt die deze kans verhogen. Risicofactoren zijn bijvoorbeeld onveilige familie- of sociale omstandigheden, eenzaamheid en leerachterstanden.

Ongeveer 2.500 jonge Utrechtse kinderen groeien op in een gezin in een kwetsbare situatie

De Jeugdgezondheidszorg volgt ongeveer 2.500 Utrechtse kinderen van 0 t/m 2 jaar (18%) met extra aandacht omdat zij opgroeien in een gezin in een kwetsbare situatie; hun ouders hebben mogelijk ondersteuning nodig om met risicofactoren (bijv. in het sociale domein, ontwikkelingsdomein of gezondheid) om te gaan. Kwetsbaarheid bij gezinnen komt voor onder alle lagen van de bevolking. In een stad als Utrecht met veel hbo- en wo-opgeleide ouders vormen de kinderen van deze ouders de helft van de groep Utrechtse kinderen in een kwetsbare situatie. Ouders met basisonderwijs, een vmbo -, havo-, vwo- of mbo-opleiding hebben vaker risicofactoren in meerdere leefgebieden vergeleken met ouders die hbo- of wo-opgeleid zijn.

Gezondheidsverschillen bestaan al op jonge leeftijd en nemen toe naarmate kinderen ouder worden

Gezondheidsverschillen kunnen al op hele jonge leeftijd ontstaan. In Overvecht is het relatieve aantal kinderen dat rond de geboorte sterft of waar sprake is van vroeggeboorte en/of een te laag geboortegewicht duidelijk hoger dan in andere Utrechtse wijken, de andere grote steden en Nederland gemiddeld. Ook in de wijk Zuidwest is het relatieve aantal kinderen dat rond de geboorte sterft veel hoger dan het Utrechts gemiddelde. Bij overgewicht zien we op 2-jarige leeftijd al verschillen naar opleidingsniveau van ouders en op 3-jarige leeftijd naar migratieachtergrond van kinderen. Deze verschillen worden groter in de basisschoolleeftijd.

Lichte stijging in vaccinatiegraad onder 2- en 14-jarigen, lichte daling onder 5- en 10-jarigen

Het aandeel gevaccineerde 2-jarigen nam in verslagjaar 2021 zowel landelijk als in Utrecht opnieuw licht toe: in Utrecht van 92,5% in 2020 naar 93,3%. In de periode voor 2018 daalde dit percentage. Het aandeel 14-jarige meiden in Utrecht dat gevaccineerd is tegen het humaan papillomavirus (HPV) is gestegen van 55,4% in 2020 naar 60,8% in 2021. Vergeleken met de andere grote steden heeft Utrecht een hogere vaccinatiegraad voor HPV.

Onder 5- en 10-jarigen kinderen zien we juist een lichte daling in de vaccinatiegraad. 92,7% van de Utrechtse 5-jarigen is nu voldoende beschermd tegen difterie, kinkhoest, tetanus en polio (DKTP). Vorig jaar was dit nog 93,7%. De vaccinatiegraad onder Utrechtse 10-jarigen voor bof, mazelen en rode hond (BMR) is licht gedaald van 89,7% in 2020 tot 89,4% in 2021. Ook de vaccinatiegraad voor difterie, tetanus en polio (DTP) is iets gedaald van 89,8% in 2020 naar 89,1% in 2021. De vaccinatiegraad in Utrecht ligt voor beide vaccinaties iets boven het landelijk gemiddelde.