Gezondheid volwassenen

Gezondheidsverschillen in Utrecht blijven groot

De levensverwachting bij geboorte in Utrecht is 81,4 jaar. Utrechters worden daarmee gemiddeld iets ouder dan inwoners van de andere G4 steden. Gemiddeld leven Utrechters 65,0 jaar in goed ervaren gezondheid (dit noemen we gezonde levensverwachting). Als we kijken naar levensverwachting zien we maximaal 5,1 jaar verschil tussen de wijken. Voor gezonde levensverwachting is het verschil maximaal 14,9 jaar. Deze informatie is niet vergelijkbaar met de informatie van de periode 2007-2010. De vraagstelling is namelijk veranderd.

In Utrecht zijn er groepen die vaker gezondheidsproblemen of een ongezonde leefstijl hebben. Dit zijn vooral Utrechters met basisonderwijs, lbo- of een vmbo-opleiding en Utrechters die moeite hebben met rondkomen. Voor deze groepen namen de gezondheidsverschillen ten opzichte van andere groepen de afgelopen tien tot vijftien jaar toe. Ook zien we bij deze groepen vaker een achterstand op onderliggende oorzaken van ongezondheid, zoals ongunstige woonomstandigheden of lage (gezondheids)vaardigheden. Een publicatie van Pharos laat zien dat mensen met een lagere sociaaleconomische status of een migratieachtergrond harder zijn geraakt door (de maatregelen tegen) corona. Niet alleen lopen zij een groter risico op besmetting, ook worden zij vaker ernstig ziek en overlijden vaker aan het virus. Daarnaast hebben de coronamaatregelen een grotere negatieve impact op al hun leefgebieden (werk, inkomen, onderwijs en opvoeding en toegang tot de zorg) met een slechtere gezondheid als gevolg. De verwachting is dat hierdoor de gezondheidsverschillen groter gaan worden. Dit zagen we tussen 2018 en 2020 nog niet in Utrecht.

Ervaren gezondheid in coronatijd beter dan daarvoor

Ruim acht op de tien Utrechtse volwassenen (18 jaar en ouder) ervaren de eigen gezondheid als (heel) goed. Dit was in 2020 iets hoger dan de jaren daarvoor. Een mogelijke verklaring hiervoor is dat mensen door de coronapandemie hun eigen gezondheid meer zijn gaan waarderen. Ook in de coronapeilingen van het RIVM en GGD GHOR Nederland zien we dat de ervaren gezondheid van Utrechters gedurende de periode april 2020 tot begin 2022 hoog blijft. Onder jongvolwassenen (16-25 jarigen) is de ervaren gezondheid een stuk lager: van hen voelt twee derde zich gezond. De Gezondheidsmonitor Jongvolwassenen laat zien dat jongvolwassenen met opleidingsniveau praktijkonderwijs, vmbo of mbo en opleidingsniveau havo of hbo zich minder vaak gezond voelen dan jongvolwassenen met opleidingsniveau vwo of universiteit. Van de panelleden van Meetellen, Utrechters in een kwetsbare situatie, ervaart 29% een (zeer) goede gezondheid. Vergeleken met de andere G4-steden ervaart een groter deel van de Utrechters de eigen gezondheid als (heel) goed. Dit percentage is ook hoger dan het gemiddelde in Nederland.

Eenzaamheid is toegenomen in coronatijd

De coronapeilingen laten grote schommelingen in eenzaamheid zien. Begin 2021 voelde 70% van de Utrechters zich enigszins of sterk eenzaam. In de zomer van 2021 was dit circa 40%. Begin 2022 is het percentage eenzame Utrechters gestegen naar 64%. Eenzelfde beeld zien we in het Bewonerspanel. Met name jongere panelleden voelen zich vaker eenzamer dan voor corona. Dat geldt ook voor Utrechters met een hbo- of wo-opleiding. Utrechters met basisonderwijs of een vmbo-opleiding voelen zich wel nog altijd vaker eenzaam dan Utrechters met een andere opleiding. In totaal voelt 11% van de Utrechters zich ernstig eenzaam. Onder panelleden van Meetellen is dit 45%. Verschillende onderzoeken laten zien dat mensen het contact met familie, vrienden en andere mensen missen. De Gezondheidsraad geeft in hun advies aan dat het nog onduidelijk is in hoeverre gevoelens van eenzaamheid bij deze groepen nog aanwezig zijn en zullen aanhouden.

Zorgen om mentale gezondheid jongvolwassenen, langetermijneffecten van corona nog onduidelijk

25% van de Utrechtse jongvolwassenen heeft in het voorjaar van 2021 matige tot ernstige psychische klachten. Een op de tien heeft ernstige psychische klachten. Jongvolwassenen met praktijkonderwijs of een vmbo- of mbo-opleiding hebben vaker (ernstige) psychische klachten. 8% van de jongvolwassenen voelt zich in het dagelijks leven ernstig beperkt door hun psychische klachten. 73% van de jongvolwassenen ervaart vaak stress. Vooral door school en alles wat ze moeten doen. 69% van de jongvolwassenen geeft aan een (redelijk) hoge prestatiedruk te ervaren. Deze resultaten kunnen niet los gezien worden van de onderzoeksperiode, voorjaar 2021, met tal van coronagerelateerde beperkingen. Recent onderzoek van de WHO laat zien dat jongeren en jongvolwassenen meer risico lopen op mentale gezondheidsproblemen door de pandemie. Dit is een logische reactie op een uitzonderlijke situatie. De Gezondheidsraad verwacht dat de klachten bij een deel van de jongvolwassenen waarschijnlijk van voorbijgaande aard zijn. Bij een nog onbekend deel bestaat de kans dat de klachten lang aanhouden. Tegelijkertijd signaleert het Nederlands Jeugdinstituut dat er sprake is van een langer bestaand maatschappelijk patroon van presteren en excelleren dat het mentaal welbevinden van jongeren steeds meer onder druk zet.

Van de Utrechtse volwassenen heeft ruim een kwart een psychische klacht en 7% een hoog risico op psychische problemen. Dit is hetzelfde als in 2018. Bij Utrechters die moeite hebben om rond te komen, Utrechters met een migratieachtergrond en Utrechtse volwassenen (t/m 64 jaar) zonder betaalde baan of met een tijdelijk arbeidscontract komen psychische klachten vaker voor.

Vier op de vijf Utrechters gelukkig, maar tevredenheid met het leven neemt af

81% van de Utrechters van 18 jaar en ouder geeft aan gelukkig te zijn, vergelijkbaar met voorgaande jaren. Het aandeel Utrechters dat tevreden is met het leven is afgenomen van 88% in 2018 naar 85% in 2021. Van de Utrechters die slecht kunnen leven van hun inkomen geeft 48% aan gelukkig te zijn en 50% is tevreden met het leven. Ook Utrechters met basisonderwijs of een vmbo-opleiding en Utrechters met een lichamelijke of psychische beperking scoren lager op gelukkig zijn en tevredenheid met het leven.

De Utrechtse tevredenheid met het leven is vergelijkbaar met de tevredenheid op landelijk niveau, blijkt uit cijfers van het CBS. Utrecht is de enige G4-stad die niet bij de laagste 25% van alle Nederlandse gemeenten scoort.

Gemoedstoestand beweegt mee met zwaarte coronacrisis en maatregelen

In januari 2022 geeft 36% van de panelleden van het Utrechtse Bewonerspanel aan onrustig te worden van de situatie rondom de coronacrisis. Na een daling van gevoelens van onrust in de zomerperiode van 2021 is de situatie begin 2022 weer vergelijkbaar met de winterperiode vorig jaar. Ook het aandeel panelleden dat aangeeft zich makkelijk aan te passen aan de situatie beweegt mee met de oplevingen van het virus en de maatregelen en daalde van 81% in juli 2021 naar 73% in januari 2022. We zien ook een daling van het aandeel panelleden dat de coronacrisis als periode van rust en bezinning of als een periode van nieuwe kansen ervaart.

Deel van de Utrechters ervaart minder controle over eigen leven door coronacrisis

37% van de Utrechtse volwassenen geeft in 2020 aan dat zij minder controle over hun leven ervaren door de coronacrisis. Dit zijn vaker vrouwen en inwoners met een hbo- of wo-opleiding. Ook veel Utrechters in een kwetsbare situatie ervaren door de coronacrisis minder controle over het leven. 48% van de panelleden van Meetellen geeft dit aan. 9% van de Utrechters ervaart onvoldoende regie over het eigen leven (gebaseerd op een schaal van zeven stellingen). Dit is hetzelfde als in 2018. Utrechters met basisonderwijs of een vmbo-diploma (24%) ervaren vaker onvoldoende regie. 59% van de Utrechters omschrijft zichzelf als iemand die (vrijwel) altijd doorgaat als het even tegen heeft gezeten. Dit is minder vaak het geval bij Utrechters met basisonderwijs of een vmbo-opleiding, Utrechters met een lichamelijk of psychische beperking en Utrechters die precies of slecht kunnen leven van hun inkomen.

2021: veel corona, overige aandoeningen lijken stabiel

In 2021 zijn 897 Utrechters met het coronavirus in het ziekenhuis opgenomen. Van 110 Utrechters is bekend dat zij aan het virus zijn overleden. Het werkelijke aantal Utrechters dat overleden is aan het virus is hoger door onvolledige registratie. Cijfers van het CBS over oversterfte staan in het hoofdstuk Bevolkingsontwikkeling. 85% van de Utrechters van 18 jaar en ouder heeft de basisserie coronaprikken gehad (peildatum 25 april 2022). Meer informatie over coronabesmettingen, ziekenhuisopnames, sterfte en vaccinaties staat op de Volksgezondheidsmonitor.

Ruim een derde van de Utrechtse volwassenen heeft twee of meer chronische (lichamelijke en/of psychische) aandoeningen. Dit is vergelijkbaar met 2018. Eén op de tien Utrechters voelt zich sterk belemmerd door een lichamelijke of psychische aandoening. Dit is lager dan in 2018, maar vergelijkbaar met de jaren daarvoor. Utrechters met basisonderwijs of een vmbo-opleiding, Utrechters die moeite hebben met rondkomen en Utrechters met een niet-westerse migratieachtergrond voelen zich vaker sterk belemmerd.

Gemiddelde volwassen Utrechter heeft een gezonde leefstijl, maar verschillen zijn groot

In Utrecht lijken volwassenen zich, in vergelijking met Nederland en de andere G4-steden, gezonder te gedragen. De gemiddelde Utrechter eet gezonder, beweegt meer en heeft minder vaak overgewicht. Wel zijn de verschillen in leefstijl groot, vooral als we kijken naar opleidingsniveau. Zo hebben Utrechtse volwassenen met basisonderwijs of een vmbo-opleiding ruim twee keer zo vaak overgewicht en vijf keer vaker obesitas. Als we kijken naar voeding, beweging, roken en slaapproblemen zien we vergelijkbare verschillen. Een positieve ontwikkeling zien we in het rookgedrag. 18% van de Utrechtse volwassenen rookt. In 2010 was dit 23%. Roken is in de groep 18- tot 64-jarigen met name gedaald in huishoudens met kinderen en eenoudergezinnen. Meer over sportdeelname en tevredenheid over sportvoorzieningen in het hoofdstuk Sportdeelname.

Veel jongvolwassenen hebben een ongezonde leefstijl

22% van de jongvolwassenen geeft aan in de afgelopen vier weken cannabis te hebben gebruikt. 18% gebruikte in de afgelopen vier weken harddrugs. Een op de drie jongvolwassenen vindt het normaal om thuis drugs te gebruiken. Dit is hoger onder jongvolwassenen die zelfstandig met leeftijdsgenoten wonen.

Bijna twee op de drie Utrechtse jongvolwassenen geeft aan in de afgelopen vier weken vijf of meer glazen alcohol op een dag te drinken. Mannen, jongvolwassenen zonder migratieachtergrond en jongvolwassenen die zelfstandig wonen drinken vaker veel alcohol dan andere groepen. Deze groepen roken ook vaker. Gemiddeld rookt een op de vijf jongvolwassenen. Voor opleidingsniveau is het beeld anders: jongvolwassenen met praktijkonderwijs of een vmbo- of mbo-opleiding roken vaker, maar drinken minder vaak veel alcohol.