Gezondheidsverschillen nemen toe tijdens coronacrisis
In de rapportage 'Verder kijken dan corona, over de toekomst van onze gezondheid' rapporteert het RIVM over het mogelijke toekomstige verloop van de coronapandemie en de gevolgen voor onze volksgezondheid op korte én lange termijn (november 2020). De rapportage stelt dat met wie het minder goed ging voor de crisis, ook degenen zijn die vaker te maken hebben met de negatieve gevolgen van de coronacrisis. Mensen met een opleiding tot mbo-niveau lopen meer risico om het virus zelf op te lopen. Bijvoorbeeld omdat ze minder vaak de mogelijkheid hebben om thuis te werken en vaker gebruikmaken van het OV. Daarnaast hebben zij gemiddeld genomen thuis minder ruimte, een minder gezonde woonomgeving, vaker onzekere banen en meer risico op inkomensverlies. Dit alles zorgt volgens het RIVM voor een zorgelijk beeld wat betreft de gevolgen voor de gezondheid. Zeker als de risico’s zich op meerdere onderdelen voor doen. Daarnaast zien we door de coronacrisis nieuwe groepen ontstaan met problemen met hun gezondheid en welzijn, zoals jongeren en jongvolwassenen en zzp-ers.
Verschil in ervaren gezondheid ook te zien tijdens coronacrisis
De peilingen onder Utrechters als onderdeel van de RIVM en GGDrU-onderzoeken en het Bewonerspanel, laten geen grote verschuivingen zien in de algemeen ervaren gezondheid tijdens de coronacrisis. Het merendeel ervaart zijn of haar eigen gezondheid als goed. De peilingen kennen echter een oververtegenwoordiging van bijvoorbeeld inwoners met een hbo- of wetenschappelijk opleidingsniveau en oudere leeftijdsgroepen. Omdat de resultaten in dit hoofdstuk voor een groot deel gebaseerd zijn op deze peilingen zijn conclusies over de stad slechts in beperkte mate mogelijk. Wel is duidelijk dat Utrechtse Bewonerspanelleden met een opleiding tot mbo-niveau, of in de leeftijd van 65 jaar en ouder zijn of haar ervaren gezondheid als minder goed ervaart. Dat is in overeenstemming met het beeld van de Gezondheidspeilingen. Bovendien zien we onder die groepen ook duidelijk grotere zorgen over het coronavirus op de eigen gezondheid. Zie ook hoofdstuk Coronavirus.
Coronacrisis heeft impact op sociaal en mentaal welbevinden
Uit de Gezondheidspeiling van voor de coronacrisis was al bekend dat ruim een kwart (27%) van de Utrechters aangeeft minimaal één psychische ziekte of aandoening te hebben, zoals overspannenheid/nervositeit/stress, angststoornis of depressie. Het aandeel Utrechters met een zelf gerapporteerde angststoornis of depressie nam in de periode 2014-2018 toe. In de periode november 2020 tot en met februari 2021 zien we in de regio Utrecht vooral een afname van psychische gezondheid in de leeftijdsgroep 16 t/m 39 jaar (zie figuur). Het Trimbos-instituut schetst op basis van een peiling onder ruim 1.200 Nederlanders hetzelfde beeld: gevraagd naar de psychische gezondheid voor en na het begin van de coronacrisis gaf bijna 1 op de 4 (23,5%) deelnemers aan dat deze achteruit was gegaan. In oktober 2020 was dit nog 1 op de 6.
Vooral de leeftijdsgroep 16 t/m 24 jaar kent lager mentaal welbevinden
Op basis van de landelijke peiling van het RIVM, zien we dat mentaal welbevinden daalt in de eerste lockdown in maart 2020, weer beter wordt richting de versoepeling en de start van de zomer, en sinds eind 2020 zakt bij verdere aanscherpingen van maatregelen. In deze bron is het mogelijk om nog verder in te zoomen op de groep jongvolwassenen. Daarin is zichtbaar dat vooral jongeren (16 t/m 24 jaar) te maken hebben met een snel dalend mentaal welbevinden (zie figuur) en toenemende stress en onrust. Naast deze landelijke bron, is hetzelfde beeld zichtbaar in het Bewonerspanel Utrecht. De groep jongvolwassenen ervaart meer onrust dan de andere leeftijdsgroepen. Onderzoek onder studenten van het Grafisch Lyceum Utrecht en Nimeto in Utrecht ondersteunt dit beeld ook, en laat zien dat studenten vergeleken met de periode voor corona vaker sociale problemen hebben, vaker hyperactiviteit en druk door schoolwerk rapporteren en minder tevreden zijn over hun leven (Bron: Factsheet-Het welzijn van mbo-studenten in tijden van corona - Universiteit Utrecht).
Eenzaamheid neemt begin 2021 toe na daling in de zomer 2020
Landelijk en Utrechts onderzoek laat zien dat het gevoel van eenzaamheid tijdens de lockdowns groter wordt. Aan de leden van het Bewonerspanel in Utrecht is sinds april 2020 gevraagd of ze zich eenzamer voelen als gevolg van de situatie door het coronavirus. We zien dat het aandeel dat zich eenzamer voelt in de tweede lockdown (meting februari 2021; zie figuur) hoger ligt dan in de eerste lockdown (meting april 2020, zie figuur). De verschillende onderzoeken wijzen op een toenemende eenzaamheid onder jongeren. Eenzaamheid onder ouderen kwam al vaker voor en neemt ook toe. Er is sprake van emotionele eenzaamheid waarbij een hechte of intieme relatie gemist wordt (RIVM/GGDrU). En er is sprake van sociale eenzaamheid, waarbij iemand mensen om zich heen mist: in februari 2021 zien we dat driekwart (77%) van het Utrechtse Bewonerspanel aangeeft contacten met vrienden, familie en kennissen te missen. MBO-studenten van het Grafisch Lyceum en Nimeto in Utrecht ervaarden in het najaar van 2020 minder steun van het gezin en vrienden vergeleken met het najaar van 2019 (Bron: Factsheet-Het welzijn van mbo-studenten in tijden van corona - Universiteit Utrecht).
Leefstijl: vooral coronaeffect bij bewegen en sporten
Voor de coronacrisis voldeed 60% van de Utrechtse volwassenen aan de beweegrichtlijn voor matig/intensieve inspanning en bot- en spierversterkende activiteiten. Gedurende de coronacrisis is een duidelijke invloed zichtbaar van de maatregelen om het coronavirus te bestrijden. Ongeveer de helft van de Utrechters die meedoen aan de peiling van RIVM/GGDrU geeft in februari 2021 aan minder te zijn gaan bewegen dan voor de coronacrisis. Regionaal zijn uitsplitsingen naar leeftijdsgroep mogelijk, daarin is goed te zien dat in de regio vooral de groep van 16 t/m 39 jaar minder beweegt. Uit landelijke cijfers is bekend dat de afname van bewegen en sporten meebeweegt met de genomen maatregelen: hoe strenger de lockdown, hoe minder Nederlanders bewegen en sporten. Onderzoek van de Hogeschool Arnhem Nijmegen laat zien dat de richtlijn van tweeënhalf uur per week matig-intensief bewegen, zoals wandelen, fietsen of sporten, in december 2020 vaker niet wordt gehaald door Nederlanders met basisonderwijs of mbo als opleiding, moeders met schoolgaande kinderen en ouderen.
Leefstijl: minder groot effect corona op alcoholgebruik en gezond eten
Voor de coronacrisis nam het aandeel inwoners dat overmatig alcohol drinkt af van 15% in 2006 naar 7% in 2018. Tijdens de coronacrisis is een verdeeld beeld zichtbaar waarbij de grootste groep Utrechters die deelneemt aan de regionale GGD-peiling evenveel alcohol nuttigt (ca. 37%). De groep die minder alcohol is gaan drinken (ca. 26%) is groter dan de groep die meer alcohol is gaan drinken (ca. 13%). Dit zien we ook landelijk en in de regio Utrecht. De GGDrU geeft als mogelijke verklaring voor het minder alcohol drinken, dat dit een sociale activiteit is. En door de maatregelen zijn er nu minder contacten en ontmoetingen mogelijk. Dat een deel van deelnemers juist meer is gaan drinken is mogelijk óf een manier om met de ervaren stress rondom de coronacrisis om te gaan óf wordt uit verveling gedaan juist doordat er nu minder ontmoetingen mogelijk zijn. Bij gezond eten zien we dat voor een meerderheid van de Utrechters het eetpatroon hetzelfde is gebleven (ca. 65%). Uit landelijke en regionale peilingen lijkt de groep die ongezonder of gezonder is gaan eten ongeveer even groot . De GGDrU constateert wel dat in de regio Utrecht duidelijk meer 16-39 jarigen hun voedingspatroon hebben aangepast, waarbij 31% veel minder gezond is gaan eten. Onder 70-plussers is 3% veel minder gezond gaan eten.
Leefstijl: Het aandeel rokers na eerdere daling redelijk stabiel gebleven op 20%
In de periode voor corona is het percentage Utrechtse volwassenen (19-64 jaar) dat rookt afgenomen van 34% in 2003 naar 21% in 2018. Het landelijke en internationale beeld is dat het percentage rokers gedurende de coronacrisis licht is afgenomen, maar dat rokers wel meer zijn gaan roken (Bron: VTV-corona). (Welbevinden en leeftijl - RIVM)
Corona heeft impact op bezoek huisarts en ziekenhuis
Aan leden van het Bewonerspanel is gevraagd of zij nu liever niet naar de huisarts of het ziekenhuis zouden gaan, als het niet te ernstig is. Ruim de helft van de panelleden is het met die stelling eens. De percentages van februari 2021 zijn ongeveer vergelijkbaar en onveranderd met die van juni 2020. Ongeveer 10% van de panelleden heeft in de weken voor de februaripeiling zorg afgezegd vanwege het coronavirus. Na de eerste lockdown lag dat percentage wat hoger (ca. 15%).
Uit NIVEL-onderzoek blijkt dat de helft van de huisartsen in provincie Utrecht aangeeft dat zorg is uitgesteld voor specifieke kwetsbare doelgroepen die uit beeld zijn geraakt. Bijna de helft zegt dat secundaire preventie bij chronische ziekten verminderd of uitgesteld is en ruim 65% zegt dat medische behandeling in de 2e lijn is uitgesteld (Gevolgen corona in de huisartsenpraktijk | Nivel). Ook de Rijksoverheid concludeert dat in de eerste golf gemiddeld 23% van de behandelingen binnen 12 grootste specialismen niet is doorgegaan (Impact van de eerste COVID-19 golf op de reguliere zorg en gezondheid - Rijksoverheid). In maart 2021 ligt het aantal verwijzingen voor het eerst sinds de zomer op het niveau dat je zou verwachten (NZa: Huisarts verwijst patiënten weer vaker naar ziekenhuis - Nederlandse Zorgautoriteit).
Ruime meerderheid Utrechts Bewonerspanel heeft vertrouwen in de zorg
Aan leden van het Utrechts Bewonerspanel is gevraagd in hoeverre er vertrouwen is in de zorg. Een meerderheid is positief over de zorg, al loopt het vertrouwen wel terug in februari 2021 als we die vergelijken met de periode kort na de eerste lockdown (mei 2020).
