Economische ontwikkeling
Samenvatting
In 2023 komt het voorlopige groeicijfer voor de economie in Nederland uit op 0,1%, in de regio Utrecht was dit 1%. Het ondernemersvertrouwen is nog altijd negatief, maar minder dan begin 2023. Het aantal faillissementen stijgt en het investeringsklimaat in de regio staat onder druk mede door krapte op de arbeidsmarkt, netcongestie en problemen met huisvesting. De concurrentiepositie van Utrecht lijkt vooralsnog sterk.
In het kort
- Landelijk vrijwel geen economische groei in 2023
- 1% economische groei in regio Utrecht
- Forse toename aantal faillissementen, wel groei aantal bedrijfsvestigingen
- Investeringsklimaat regio staat onder druk
- Ondernemersvertrouwen neemt toe, maar nog steeds negatief
- Gemeente Utrecht 2e in top 250 snelle groeiers en 3e in aantal startups
- Regio Utrecht op 1e plek van Europese competitieve regio’s
| 2019 | 2020 | 2021 | 2022 | 2023 | 2024 | |
|---|---|---|---|---|---|---|
| economische groei (% volumemutatie) Nederland | 2,0 | -3,9 | 6,2 | 4,3 | 0,1* | - |
| economische groei (% volumemutatie) provincie Utrecht | 3,9 | -1,9 | 6,3 | 4,0 | 1,0* | - |
| economische groei (% volumemutatie) stadsgewest Utrecht | 4,5 | -2,6 | 6,6 | 4,0 | 1,0* | - |
| aantal faillissementen Nederland | 3.774 | 3.162 | 1.799 | 2.132 | 3.259 | - |
| aantal faillissementen provincie Utrecht | 323 | 214 | 138 | 187 | 258 | - |
| ondernemersvertrouwen Nederland** | 4,0 | -1,6 | -11,4 | -0,6 | -13,2 | -7,7 |
| ondernemersvertrouwen provincie Utrecht** | 4,4 | 2,0 | -9,7 | -0,1 | -12,1 | -3,8 |
| totaal aantal (bedrijfs)vestigingen in gemeente Utrecht | 42.980 | 46.420 | 48.400 | 51.370 | 55.590 | - |
** Per 1 januari, volgens nieuwe methode.
Bron: CBS; Conjunctuurenquête Nederland; Provinciaal Arbeidsplaatsen Register (PAR 2023)
Landelijk vrijwel geen economische groei in 2023
In 2023 is landelijk de economische groei vrijwel tot stilstand gekomen. De totale groei voor 2023 kwam uit op 0,1%. In de voorgaande jaren was nog sprake van herstel en groei na de coronacrisis. De landelijke groei is ook kleiner dan gemiddeld in de Europese Unie. De overheidsconsumptie leverde de grootste bijdrage aan de groei in 2023. Opvallend is dat in de eerste drie kwartalen van 2023 sprake was van krimp. Omdat in het laatste kwartaal de economie iets aantrok en groeide, kwam het jaarcijfer nog net boven nul.
Het CPB verwacht, na een paar roerige jaren met coronacrisis en energiecrisis, landelijk voor de komende twee jaar een pad van gematigde groei. Voor 2024 en 2025 verwacht het CPB een groei van respectievelijk 1,1% en 1,6%. Ook verwacht het CPB in 2024 herstel van de koopkracht door stijging van de lonen en daling van de inflatie. Bij gelijkblijvend beleid, zal het overheidstekort oplopen. Om dit te voorkomen zijn bezuinigingen nodig of het verhogen van inkomsten via belastingen. Belangrijkste aandachtspunt is dat er keuzes nodig zijn in de maatschappelijke opgaven die er liggen, niet alles kan tegelijk.
1% economische groei in regio Utrecht
Uit regionale groeicijfers van het CBS blijkt dat in alle regio’s de economische groei in 2023 lager is dan in het jaar ervoor. In de provincie en in stadsgewest Utrecht groeide de economie met 1,0%. In 2022 was dit nog 4,0%. In de meeste provincies was sprake van een bescheiden economische groei tussen 0 en 1 procent. In Groningen (-9,1%), Drenthe (-0,2%), Limburg (-0,7%) en Zeeland (-0,8%) was sprake van krimp. De industriële productie en de omvang hiervan is bepalend door lagere productie vanwege kostenstijging (veelal bij energie-intensieve industrie). In Groningen en Drenthe speelde de afname van gaswinning een rol. De regio Haarlemmermeer groeide het sterkst (3,6%). Van de grote steden was de groei het sterkst in Den Haag met 1,9%. In Rotterdam bleef de omvang van de economie gelijk. De groei in Amsterdam en Utrecht was met respectievelijk 1,2% en 1,0% vrijwel gelijk. In beide steden speelde de terugloop van de productie van de financiële dienstverlening een rol. In Utrecht was daarbij de dalende productie van de vervoerssector van invloed. In beide steden droeg met name de zakelijke dienstverlening bij aan de groei van de economie.
Forse toename aantal faillissementen, wel groei aantal bedrijfsvestigingen
Het aantal faillissementen in Nederland neemt in 2023 toe met ruim de helft (+53%). Ook in de provincie Utrecht is een stijging zichtbaar (+38%). De toename volgt op een langere periode van minder faillissementen tijdens en na corona, als gevolg van overheidssteun Zowel landelijk als in de provincie Utrecht liggen de jaarcijfers nog iets lager dan voor de coronacrisis. Eind 2023 lag het aantal faillissementen per maand vrijwel op het niveau van 2019. Hoewel er meer faillissementen waren, groeide het aantal bedrijfsvestigingen. In 2023 waren er 55.590 bedrijfsvestigingen in de gemeente Utrecht, ruim 8% meer dan in 2022. De toename van vestigingen was het grootst in de sector gezondheidszorg en welzijn.
Investeringsklimaat regio staat onder druk
In 2023 kwamen minder internationale investeringen naar de regio dan het jaar ervoor (20 tegen 24), blijkt uit het jaarverslag van ROM Utrecht. Nederland geeft minder uit aan research en development (R&D) dan een aantal andere Europese landen. In het stadsgewest Utrecht komen investeringen in R&D boven het Nederlands gemiddelde uit. Dit komt vooral doordat publieke instellingen relatief veel investeren in R&D. Utrecht Science Park levert hieraan een belangrijke bijdrage. Stadsgewest Utrecht investeert wel minder in R&D dan regio’s van soortgelijke Europese steden zoals Kopenhagen en Stockholm, blijkt uit een onderzoek van Ecorys in opdracht van de provincie. Buitenlandse bedrijven zijn steeds minder bereid om te investeren in Nederland. Dit heeft waarschijnlijk te maken met het tekort aan energie (netcongestie), de krappe arbeidsmarkt en hoge vastgoedprijzen door ruimtegebrek. Nederlandse startups die zich willen vestigen of doorgroeien lopen hier ook tegenaan.
Ondernemersvertrouwen neemt toe, maar nog steeds negatief
Zowel consumenten als producenten waren eind 2023 en begin 2024 negatief over het economisch klimaat. In Nederland en in de provincie Utrecht zijn ondernemers begin 2024 minder negatief dan een jaar eerder. In januari 2024 is het ondernemersvertrouwen landelijk -7,7 en in de provincie Utrecht -3,8. Begin 2023 was dit landelijk -13,2 en voor de provincie -12,1. Landelijk is het ondernemersvertrouwen het meest gestegen bij het middenbedrijf. Bij grotere bedrijven is de toename minder, maar is het vertrouwen wel hoger dan in het MKB. Steeds meer MKB’ers ervaren onvoldoende vraag als de belangrijkste belemmering.
Gemeente Utrecht 2e in top 250 snelle groeiers en 3e in aantal startups
Startups en scale-ups zijn jonge bedrijven met een meer dan gemiddelde groei die werken met vernieuwende technologie. Deze innoverende bedrijven bedenken vaak nieuwe manieren om maatschappelijke problemen op te lossen. In 2022 huisvest de gemeente Utrecht 20 scale-ups van de landelijke top 250 van de Erasmus Universiteit en NLGroeit. Deze zogenoemde ‘snelle groeiers’ zijn bedrijven met meer dan 20% banen- en/of omzetgroei over een periode van drie jaar. De gemeente Utrecht staat op de 2e plek van de landelijke top 250 snelle groeiers. Amsterdam staat bovenaan (97 scale-ups), Utrecht wordt op korte afstand gevolgd door Rotterdam (18 scale-ups). De afstand tot Amsterdam is gegroeid. De provincie Utrecht staat op de 3e plek van provincies met het hoogste aantal startups, blijkt uit onderzoek van ROM Utrecht in 2022. Noord-Holland voert de lijst aan. De helft van de startups in de provincie Utrecht (1.064) is gevestigd in de stad Utrecht (532). De gemeente Utrecht is met 147 startups per 100.000 inwoners de derde gemeente, na Amsterdam (314 per 100.000 inwoners) en Eindhoven (190 per 100.000 inwoners).
Regio Utrecht op 1e plek van Europese competitieve regio’s
De regio Utrecht is de meest competitieve regio van Europa volgens de Regional Competitiveness Index (RCI) 2022 van de Europese Commissie. In de RCI worden 234 regio’s vergeleken op bijna 70 indicatoren. Naast regio Utrecht staan vier andere Nederlandse regio’s in de top 10. De regio Utrecht heeft altijd in de top 3 gestaan en was in 2010 en 2013 zelfs op de 1e plek te vinden. Utrecht scoort vooral hoog op het aandeel hoogopgeleide beroepsbevolking en innovatie.