Armoede & schuldhulpverlening

Lichte toename aantal minima huishoudens

Was van 2011 tot 2013 nog sprake van een lichte groei van het aantal huishoudens met een laag inkomen (tot 130% van het Wettelijk Sociaal Minimum), sinds 2013 is jaarlijks sprake van een lichte daling. In 2017 zien we voor het eerst weer een toename tot 25.700 huishoudens. Daarmee leeft 17,6% van de Utrechtse huishoudens van een laag inkomen. Landelijk zien we eenzelfde ontwikkeling. In de andere grote steden is nog sprake van een lichte daling. Het aandeel minima huishoudens ligt in Rotterdam, Amsterdam en Den Haag met respectievelijk 27,7%, 24,3% en 23,8% wel aanzienlijk hoger dan in Utrecht.

Meer huishoudens met langdurig laag inkomen

Hoewel de omvang van het aantal huishoudens met een laag inkomen geen grote ontwikkelingen laat zien, is de samenstelling van de groep de afgelopen jaren wel veranderd. In vergelijking met 2014 is het aandeel huishoudens met langdurig een laag inkomen gegroeid. In 2017 hebben 13.700 huishoudens 4 jaar of langer een laag inkomen, dat betreft een op de tien van de Utrechtse huishoudens (10,8%). Van de huishoudens met een laag inkomen, leven 12.800 van een inkomen op bijstandsniveau (101% van het WSM). Iets meer dan een derde van deze huishoudens heeft 4 jaar of langer een inkomen op bijstandsniveau. Dit is 3,7% van de Utrechtse bevolking, in 2014 was dit nog 2,9%. Op 31 december 2017 waren er 10.124 huishoudens in Utrecht die een bijstandsuitkering ontvingen.

Meer kinderen in langdurig arme gezinnen

Het aantal kinderen in huishoudens met een laag inkomen daalde tot vorig jaar. In 2017 is het aantal kinderen in huishoudens met een inkomen tot 130% van het WSM echter met 200 toegenomen tot 9.500. Dit is 14,3% van de Utrechtse kinderen.

Kijken we specifieker naar deze groep, dan zien we dat 5.500 van deze kinderen opgroeit in een huishouden dat langdurig in armoede leeft (4 jaar of langer). 1.600 van deze kinderen groeit op in een huishouden dat langdurig van een inkomen op bijstandsniveau leeft. Dit aantal is de afgelopen jaren toegenomen. Opvallend is dat het aantal eenoudergezinnen juist is afgenomen. Er is sprake van een toename van het aantal arme stellen met kinderen en het aantal kinderen per arm gezin.

Grootste deel minima is alleenstaand en van Nederlandse herkomst

Huishoudens met een inkomen tot 130% WSM bestaan vooral uit alleenstaanden (66%) en uit huishoudens met een Nederlandse achtergrond (52%) en wonen met name in de wijken Overvecht, Noordwest en Zuidwest. Als we kijken naar de diverse bevolkingsgroepen binnen Utrecht, dan blijkt dat er zich relatief veel minima bevinden onder alleenstaanden en eenoudergezinnen, onder jongeren (<25 jaar) en 65-plussers en mensen met een niet-westerse migratieachtergrond. Deze groepen hebben een groter risico op een laag inkomen.

Minder werkende armen

Ruim een kwart van de huishoudens met een laag inkomen in Utrecht (130% WSM) heeft inkomen uit werk: 17% werkt in loondienst en 9% is zelfstandig ondernemer. Dit is meer dan gemiddeld in Nederland. Vergeleken met Nederland heeft Utrecht een jonge (beroeps)bevolking en daardoor mogelijk relatief veel starters op de arbeidsmarkt (met een laag startsalaris). Bovendien is de arbeidsparticipatie in Utrecht relatief hoog; het aandeel werkenden en werkzoekenden is hoger dan landelijk. In 2014 werkte nog bijna een derde van de huishoudens met een laag inkomen in Utrecht. De toename van het aantal huishoudens met een laag inkomen (tot 130% WSM) komt volledig door een groei van het aantal niet-werkende minima. Landelijk zien we eenzelfde ontwikkeling.

Armoederegelingen gemeente Utrecht

Het doel van de Utrechtse armoedeaanpak is dat mensen ondanks een laag inkomen toch mee kunnen doen. Utrecht kent meerdere armoederegelingen: de U-pas, de Collectieve Zorgverzekering voor Minima (CZM), de Individuele Inkomens Toeslag (IIT), de Regeling Tegemoetkoming Zorgkosten (RTZ), de Bijzondere Bijstand (BB) en de Kwijtschelding gemeentebelastingen. De RTZ is feitelijk geen armoederegeling, maar een WMO-regeling die ook van toepassing is op mensen met een laag inkomen. In 2016 is er een aantal wijzigingen doorgevoerd in de armoederegelingen. Zo is de inkomensgrens van de meeste regelingen verhoogd naar 125% van het WSM. Ook is de U-pas-regeling aangepast, onder andere door uitbreiding met een kindpakket. Eind 2016 zijn er bijna 39.000 U-pashouders, waarvan meer dan een kwart kinderen (27%). Het totaal bereik van de U-pas is 93% (onder kinderen 97%). Voor meer informatie over de armoederegelingen verwijzen we naar de Armoedemonitor 2017.

Naarmate Utrechters slechter kunnen leven van inkomen, neemt sociaal isolement toe en doen ze minder mee

Mensen die aangeven slecht te kunnen leven van hun inkomen ervaren een lager persoonlijk en maatschappelijk welbevinden, meer sociaal isolement en doen minder mee vergeleken met mensen die wel goed kunnen leven van hun inkomen. Gemiddeld bevindt 8% van de Utrechters zich in een sociaal isolement en doet 20% niet mee. Van de mensen die aangeven (zeer) slecht te kunnen rondkomen bevindt 29% zich in een sociaal isolement en doet 44% niet mee.

Vernieuwing schuldhulpverlening

Met ingang van september 2016 is de toegang voor hulp bij schulden verlegd naar de buurtteams. Hierbij wordt uitgegaan van een intensieve samenwerking door middel van driegesprekken (gesprekken met de inwoner, een generalistische medewerker van de buurtteams en een specialistische trajectbegeleider van Werk en Inkomen). In 2017 hebben er bijna 1.500 driegesprekken plaatsgevonden.

Uit de inwonersenquête blijkt dat 8% van alle huishoudens betalingsachterstanden en/of schulden heeft bij een webwinkel of postorder. Daarnaast heeft 28% een hypotheekschuld en 22% een studieschuld bij de Dienst Uitvoering Onderwijs. Een deel van de huishoudens heeft schulden in meerdere categorieën. Verder zegt 11% van de Utrechtse huishoudens zich in de schulden te moeten steken of spaarmiddelen te moeten aanspreken om rond te komen (stabiel ten opzichte van 2016). Wanneer we de geschatte omvang van alle Utrechtse huishoudens met schulden afzetten tegen het aantal mensen dat wordt bereikt door de hulpverlening (gemeente en Stadsgeldbeheer), zien we dat nog lang niet alle Utrechters met schulden bereikt worden.