Armoede & schuldhulpverlening

Aandeel minima huishoudens daalt

De voorlopige inkomenscijfers van het CBS laten zien dat in 2018 in Utrecht 23.300 huishoudens leven van een inkomen tot 125% van het Wettelijk Sociaal Minimum (125% WSM: de inkomensgrens voor de U-pas). Dit is een daling ten opzichte van 2017. Het aandeel huishoudens met een inkomen tot 125% WSM daalt sinds 2014 gestaag van 17% in 2014, naar 16,1% in 2017 en 15,6% in 2018. Landelijk en in de andere grote steden zien we een vergelijkbare trend. In alle vier de grote steden daalt het aandeel huishoudens met een laag inkomen wel sterker dan landelijk gemiddeld. De daling is het sterkst in Amsterdam en het minst in Den Haag. Het aandeel minima is in Rotterdam, Amsterdam en Den Haag nog aanzienlijk hoger dan in Utrecht (respectievelijk 26,5%, 23,3% en 23,0% op 130% WSM; 125% WSM is niet beschikbaar voor de andere steden, Utrecht 130% WSM: 16,8%). Voor het aandeel huishoudens dat leeft van een inkomen op bijstandsniveau zien we een vergelijkbare trend, maar minder sterk. In alle steden daalt het aandeel huishoudens met een inkomen op bijstandsniveau minder dan met een inkomen tot 130% WSM. In Utrecht leeft 8,3% van de huishoudens van een inkomen op bijstandsniveau (101% WSM), in 2017 was dit 8,5%.

Aandeel huishoudens langdurig op bijstandsniveau neemt toe

Terwijl het aandeel huishoudens met een inkomen tot 125% WSM daalt sinds 2014, zien we een toename van het aandeel huishoudens dat langdurig leeft van een inkomen op minima niveau. In 2018 heeft bijna een op de tien huishoudens (9,9%) in Utrecht 4 jaar of langer een inkomen tot 125% WSM. Dit komt overeen met 12.600 huishoudens. In 2014 was dit nog 9% (11.500 huishoudens). Vooral het aandeel huishoudens dat langer dat 4 jaar met een inkomen op bijstandsniveau leeft is toegenomen van 2,9% in 2014 naar 3,9% in 2018. Landelijke en in de andere grote steden zien we eenzelfde ontwikkeling. In Utrecht gaat het om 5.000 huishoudens met 1.600 kinderen die 4 jaar of langer leven van een inkomen op bijstandsniveau.

Minder kinderen groeien op in minima huishoudens

In 2018 zien we ook een afname van het aantal kinderen dat opgroeit in een huishouden met een inkomen tot 125% WSM en op bijstandsniveau. In Utrecht groeien 8.400 kinderen op in een huishouden met een inkomen tot 125% WSM, in 2017 waren dit er 8.700. De helft van deze kinderen (4.200) groeit op in een huishouden met een inkomen op bijstandsniveau (101% WSM), voor 1.600 daarvan gaat het om een langdurige situatie (langdurig: 4 jaar of langer). Dat is net zoveel als in 2017. Het gaat hier respectievelijk om 12,6%, 6,2% en 2,5% van de Utrechtse kinderen. Kinderen met een migratieachtergrond hebben een grotere kans op te groeien in een huishouden met een laag inkomen, 14,2% van de kinderen met een niet-westerse migratieachtergrond groeit op in een gezin dat rondkomt van een inkomen op bijstandsniveau (versus 6,2% gemiddeld).

Meer alleenstaande minima huishoudens

Ruim tweederde van de Utrechtse huishoudens met een minimuminkomen (125% WSM) bestaat uit alleenstaanden (67%). De afgelopen jaren is het aandeel alleenstaande huishoudens iets toegenomen en het aandeel eenoudergezinnen (11%) en paren met kinderen (10%) iets afgenomen. De helft van de huishoudens met een inkomen tot 125% WSM heeft een migratieachtergrond. Iets minder dan een derde van de huishoudens met een inkomen tot 125% WSM heeft inkomen uit werk (27%), nog eens 30% heeft inkomen uit een pensioen, 32% uit een werkloosheidsuitkering of bijstand en 10% uit een arbeidsongeschiktheidsverzekering. Het aandeel werkende minima is in Utrecht iets hoger dan landelijk gemiddeld (19%). Vergeleken met landelijke gemiddeld heeft Utrecht een jonge (beroeps)bevolking en daardoor mogelijk relatief veel starters op de arbeidsmarkt (met een laag startsalaris) en relatief weinig gepensioneerden. Bovendien is de arbeidsparticipatie in Utrecht relatief hoog; het aandeel werkenden en werkzoekenden is hoger dan landelijk.

Veel minima huishoudens in Overvecht, toename in Leidsche Rijn

Vergelijken we verschillende bevolkingsgroepen in Utrecht dan zien we dat huishoudens met een migratieachtergrond vaker een minimuminkomen hebben (33,2%) dan huishoudens zonder migratieachtergrond (11,2%). Ook eenoudergezinnen (27%), werklozen (84,9%), arbeidsongeschikten (39,9%) en gepensioneerden (27%) hebben relatief vaak een minimuminkomen (tot 125% WSM). Het aandeel huishoudens met een minimuminkomen is het hoogst in de wijken Overvecht en Zuidwest. In het afgelopen jaar is alleen in Leidsche Rijn het aandeel arme huishoudens toegenomen. De toename in Leidsche Rijn doet zich vooral voor in Leeuwesteyn. Een wijk waar nog gebouwd wordt en een woonblok speciaal voor jongeren, statushouders en mensen uit maatschappelijke opvang is gerealiseerd. In vergelijking met andere wijken in de stad is het aandeel huishoudens met een minimuminkomen in Leidsche Rijn nog altijd laag.

Minder meedoen bij slecht rondkomen en schulden

In de Inwonersenquête geeft 7% van de Utrechters aan (zeer) slecht te kunnen leven van hun inkomen. Mensen die aangeven slecht te kunnen leven van hun inkomen ervaren een lager persoonlijk en maatschappelijk welbevinden en doen minder mee in de maatschappij vergeleken met mensen die aangeven wel goed te kunnen leven van hun inkomen. Gemiddeld doet 81% van de Utrechters mee. Van de mensen die aangeven (zeer) slecht te kunnen rondkomen, doet 54% mee. Ook mensen met schulden doen minder vaak mee. Van de Utrechters met problematische schulden (betalingsachterstand woonlasten en/of andere schuld bij postorderbedrijf, webwinkel, telecom, e.a.) doet 69% mee.

Aandeel Utrechters met schulden daalt, aandeel met problematische schulden blijft gelijk

In de Inwonersenquête geeft 7% van alle Utrechters aan een betalingsachterstand woonlasten en/of een andere schuld te hebben bij een bedrijf of instantie (bijvoorbeeld een webwinkel, postorderbedrijf, telefoonmaatschappij, zorgverzekeraar of een persoonlijke lening bij een bank). Daarnaast heeft 27% een hypotheekschuld en 23% een studieschuld bij de Dienst Uitvoering Onderwijs. 8% van de Utrechters heeft een schuld bij familie of vrienden. 48% van alle Utrechters geeft aan geen schuld te hebben. We zien een toename van het aandeel Utrechters dat aangeeft geen schulden te hebben, in 2018 was dit nog 43%. Het aandeel met een problematische schuld blijft echter 7%. We weten dat enquête-onderzoek mogelijk een onderrapportage geeft van het aandeel mensen met problematische schulden (mensen met veel schulden doen minder vaak mee aan onderzoek, mogelijk speelt schaamte ook mee bij wel/niet rapporteren). Op basis van de enquête en andere onderzoeken schatten we dat het werkelijke aandeel met problematische schulden ligt tussen de 7% en 20% (Panteia 2015, Armoedemonitor 2017).

Armoederegelingen gemeente Utrecht: ruim 38.000 U-pas houders

Utrecht kent meerdere armoederegelingen om te zorgen dat mensen kunnen meedoen: de U-pas, de collectieve zorgverzekering voor minima (U-polis), de Individuele Inkomens Toeslag (IIT), de Regeling Tegemoetkoming Zorgkosten (RTZ), de Bijzondere Bijstand (BB) en de Kwijtschelding gemeentebelastingen. De RTZ is feitelijk geen armoederegeling, maar een WMO-regeling die ook van toepassing is op mensen met een laag inkomen. Sinds 2016 is de inkomensgrens van de meeste regelingen verhoogd naar 125% van het WSM. De U-pas is een belangrijke basis bij de armoederegelingen. Eind 2019 zijn er ruim 38.052 U-pashouders.

Schulden in driegesprek buurtteam en vroegsignalering

Sinds 2016 is het buurtteam de eerste ingang voor hulp bij schulden. In een zogenaamd driegesprek (gesprekken met de inwoner, een generalistische medewerker van de buurtteams en een specialistische trajectbegeleider van Werk en Inkomen) wordt bekeken hoe een inwoner met schulden het best geholpen kan worden. Dit kan een schuldhulpverleningstraject zijn, maar ook ondersteuning bij administratie. In 2019 zijn met ruim 1.500 huishoudens een of meer driegesprekken gevoerd. De toegang tot schuldhulpverlening is eind 2019 geëvalueerd. In de evaluatie wordt aangegeven hoe deze verder kan worden verbeterd.

In 2019 zijn hiernaast mensen met schulden actief benaderd door middel van huisbezoeken van een buurtteammedewerker en een schuldhulpverlener en/of iemand van de woningcorporatie. Er zijn 300 huishoudens bereikt met deze manier van vroegsignalering. Met vroegsignalering wil de gemeente mensen eerder bereiken voordat schulden problematisch worden. De gemeente wil ook meer inwoners met schulden bereiken en zorgen dat zij professionele hulp krijgen.